ستارگان درخشانتر از همیشه تاریخ در آسمان مدینه پرتو افشانى مى‏کردند. شمیم عطر محمدى - صلی الله علیه و آله - در کوچه‏هاى مدینه پراکنده بود و یاس علوى، آنگاه که به معراج نماز مى‏رفت، نورش براى اهل آسمان مى‏درخشید و بر چهره اهل زمین نور مى‏پراکند.

در آن هنگام فاطمه علیهاالسلام ار سختى کارهاى خانه در زحمت‏بود.(1) امیرمؤمنان علیه السلام آنگاه که چنین دید به فاطمه توصیه کرد، نزد پدر برود و خدمتکارى درخواست کند تا در امور منزل یار و همکارش باشد.(2)

وقتى پیامبر صلی الله علیه و آله از خواسته آنان آگاهى یافت، فرمود: «اى فاطمه چیزى به تو عطا کنم که از خدمتکار و دنیا با آنچه در آن است، ارزشمندتر است؛ بعد از نماز سى و چهار مرتبه «الله اکبر» و سى و سه مرتبه «الحمدلله‏» و سى و سه مرتبه «سبحان الله‏» بگو و آن را با لا اله الا الله ختم کن. این کار برایت از چیزى که مى‏خواهى و از دنیا و آنچه در آن است، بهتر است.‏» (3

در آن لحظه که این هدیه آسمانى به فاطمه علیهاالسلام عطا شد، فرمود: «از خدا و رسول خدا راضى شدم.» (4)

درک هدیه بزرگى که رسول اکرم صلی الله علیه و آله به فاطمه علیهاالسلام اعطاء کرد، بالاتر از طاقت غیر معصوم است، به گونه‏اى که انسان از وصف آن عاجز مى‏ماند و فقط از سرچشمه گفتار معصومین علیه السلام است که تا اندازه‏اى مى‏توان از برکاتش بهره‏مند شد.

امام باقر علیه السلام درباره تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام مى‏فرماید: «خداوند متعال با هیچ ستایشى، بالاتر از تسبیحات فاطمه زهرا علیهاالسلام عبادت نشده است. و اگر چیزى افضل از آن وجود داشت، رسول خدا صلی الله علیه و آله آن را به فاطمه علیهاالسلام اعطاء مى‏کرد.» (5)

تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام که به مناسبت مداومت آن حضرت در انجام آن به وى منسوب گردید، در واقع تسبیح حق تعالى است! حضرت امام خمینى در کتاب اربعین حدیث چنین مى‏نگارد: «... پر واضح است که تسبیح و تقدیس حق تعالى مستلزم علم و معرفت ‏به مقام مقدس حق و صفات جلال و جمال اوست.» (6)

تسبیح عبادتى برگزیده است که هر کس در سیر معنوى خویش به قدر طاقت و معرفتش از آن بهره مى‏گیرد و ائمه؛ قبل از خلقت عالم مادى، به تسبیح ذات اقدس حق مشغول بودند .

حضرت امام خمینى؛ در باب اشاره به مقامات ائمه در کتاب اربعین حدیث چنین مى‏نگارد: «براى اهل‌بیت عصمت و طهارت، علیهم الصلوة والسلام، مقامات شامخه روحانیه‏اى است در سیر معنوى الى الله، که ادراک آن علما نیز از طاقت ‏بشر خارج و فوق عقول ارباب عقول و شهود اصحاب عرفان است؛ چنانچه از احادیث ‏شریفه ظاهر مى‏شود که در مقام روحانیت ‏با رسول اکرم صلی الله علیه و آله شرکت دارند و انوار مطهره آنها قبل از خلقت عوالم، مخلوق اشتغال به تسبیح و تحمید ذات مقدس داشتند.» (7)

تسبیح از جهتى دیگر عبادتى عمومى بین تمام مخلوقات است. حضرت امام؛ در این باره مى‏فرماید: «آیه شریفه [و یسبح لله ما فى السموات و الارض] دلالت کند بر تسبیح جمیع موجودات حتى نباتات و جمادات و تخصیص آن به ذوى العقول از احتجاب عقول ارباب عقول است.» (8)

و باز مى‏فرماید: «بالجمله، سریان حیات و تسبیح شعورى علمى اشیاء را باید از ضروریات فلسفه عالیه و مسلمات ارباب شرایع و عرفان محسوب داشت، ولى کیفیت تسبیح هر موجودى و اذکار خاصه‏اى که به هر یک اختصاص دارد، و این که صاحب ذکر جامع انسان است و سایر موجودات به مناسبت نشئه خود ذکرى دارند.» (9)

معنای تسبیح حضرت زهراعلیهاالسلام

الله اکبر، اولین ذکر تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام:

در تسبیح فاطمى علیهاالسلام، انسان با گفتن «الله اکبر» به نهایت عجز خود اعتراف مى‏کند و به ناتوانیش به درگاه الهى بارها اقرار مى‏کند.

جمیع بن عمیر گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، حضرت از من پرسید: جمله «الله اکبر» یعنى چه؟ گفتم: یعنى خدا از همه چیز بزرگتر است، حضرت فرمود: مطابق این معنى، خدا را چیزى تصور کرده و سپس مقایسه با سایر اشیاء کرده‏اى و او را بزرگتر از آن چیزها تصور نموده‏اى.  عرض کردم: پس معنى الله اکبر چیست؟ حضرت پاسخ داد: معنایش این است که؛ «الله اکبر من ان یوصف؛ خداوند بزرگتر از آن است که توصیف گردد.» (10)

-

الحمدلله، دومین ذکر تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام:

پس از آن که انسان به عجز و ناتوانى خویش در شناخت ‏خالق اعتراف کرد، با گفتن الحمدلله که از افضل اذکار تسبیح است، وارد مرحله بعدى مى‏شود.

حضرت امام خمینى؛ در باب حمد مى‏فرماید: «حمد خدا مساوی شکر است؛ چنانچه در روایات کثیره وارد است که، کسى که بگوید: الحمدلله، شکر خدا را ادا کرده؛ چنانچه [امام صادق علیه السلام] فرمود: شکر هر نعمتى، و اگر چه بزرگ باشد این است که حمد خداى عزّ و جلّ کنى.»

و ... [امام صادق علیه السلام] فرمود: ... کمال شکر گفتن فرد این است؛ الحمدلله رب العالمین . ... و در حدیثى حماد بن عثمان گفت: بیرون آمد حضرت صادق علیه السلام، از مسجد و حال آن که گم شده بود مرکوب آن حضرت. فرمود: «اگر خداوند آن را به من برگرداند، خدا را شکر مى‏کنم؛ شکری که حق اوست.» گفت درنگى نکرد تا آن که آن مرکوب آورده شد. پس فرمود: «الحمدلله‏». قائلى عرض کرد: «فدایت ‏شوم، آیا شما نگفتید که شکر خدا مى‏کنم، شکری که حق اوست؟»

فرمود: «آیا نشنیدى که من گفتم: الحمدلله.»

از این روایت معلوم مى‏شود که افضل حمد خداوند، شکر لسانى است. (11)

سبحان الله‏؛ سومین ذکر تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام:

شخصى از حضرت على علیه السلام پرسید: معنى سبحان الله چیست؟ جضرت فرمود: «سبحان الله‏» تعظیم مقام بلند و با عظمت‏ خدا و منزه دانستن او از آنچه که مشرکان مى‏پندارند، است و زمانى که بنده این کلمه را مى‏گوید، همه فرشتگان بر او درود مى‏فرستند.» (12)

بعد از آن که رسول اکرم صلی الله علیه و آله تسبیحات را به کوثرش عطا کرد، حضرت فاطمه علیهاالسلام ابتدا رشته‏اى از پشم تابیده و با آن به تسبیح پرداخت. تا این که حضرت حمزة بن عبدالمطلب شهید شد، پس حضرت فاطمه از تربت قبر آن بزرگوار خاک برداشت و تسبیح ساخت و با آن تسبیح مى‏کرد و مردم نیز چنان کردند و چون سیدالشهدا حسین بن على علیه السلام شهید شد، سنت‏ شد که از تربت آن امام مظلوم تسبیح سازند و با آن ذکر گویند.

درباره ثواب تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام با تربت امام حسین علیه السلام از حضرت صاحب الامر(عج) روایت ‏شده است که: هر که تسبیح تربت امام حسین علیه السلام را در دست داشته باشد و ذکر را فراموش کند، ثواب ذکر براى او نوشته مى‏شود.

از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که تسبیح تربت آن حضرت، ذکر مى‏گوید، بى ‏آن که آدمى ذکر گوید و فرمود که یک ذکر یا استغفار که با تربت ‏حضرت اباعبدالله علیه السلام گفته مى‏شود برابر با هفتاد ذکر که با چیز دیگر گفته شود است. و اگر بى ذکر تسبیح را بگرداند به عدد هر دانه، هفت تسبیح براى او نوشته مى‏شود.

به روایت دیگر، اگر با ذکر تسبیح را بگرداند، به هر دانه چهل حسنه براى او نوشته مى‏شود.

روایت است که حوریان بهشت وقتى فرشته‏اى را مى‏بینند که به زمین مى‏آید از او درخواست مى‏کنند تا تسبیح و تربت ‏حضرت حسین علیه السلام را برایشان بیاورد.

از حضرت موسى علیه السلام نقل شده است: پنج چیز همیشه همراه انسان پرهیزکار است؛ مسواک، شانه، سجاده نماز، تسبیح که سى و چهار دانه داشته باشد و انگشتر عقیق. (13)

فضیلت و آداب تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام

روایات زیادى در این باب در کتب معتبر وجود دارد و گستردگى روایات و عنایت اکثر ائمه به ذکر سخنى درباره تسبیح از عظمت آن پرده بر مى‏دارد.

حضرت مهدى عجل الله تعالى فرجه الشریف، درباره تسبیح فرمود: «ان فضل الدعاء و التسبیح بعد الفرائض على الدعاء بعقب النوافل، کفضل الفرائض على النوافل؛ فضیلت دعا و تسبیح بعد از نمازهاى واجب در مقایسه با دعا و تسبیح پس از نمازهاى مستحبى، مانند فضیلت واجبات بر مستحبات است.» (14)

امام صادق علیه السلام نیز به فضیلت تسبیح بعد از نمازهاى واجب چنین اشاره کرد: «من سبح تسبیح فاطمه الزهراء علیهاالسلام قبل ان یثنى رجلیه من صلاة الفریضه، غفر الله له؛ هر کس بعد از نماز واجب تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام را به جا آورد، قبل از این که پاى راست را از بالاى پاى چپ بردارد، جمیع گناهانش آمرزیده مى‏شود.» (15)

و در حدیثى دیگر فرمود: «من سبح تسبیح فاطمه علیهاالسلام، فقد ذکر الله الذکر الکثیر؛ کسى که تسبیح فاطمه زهرا علیهاالسلام را بگوید، خدا را به ذکر کثیر یاد کرده است.» (16)

روزى امام صادق علیه السلام ابو هارون را مخاطب ساخت و از تعلیم تسبیح حضرت فاطمه به کودکان سخن گفت: « یا ابا هارون، انا نامر صبیاننا بتسبیح فاطمة علیهاالسلام کما نامرهم بالصلاة، فالزمه، فانه لم یلزمه عبد فشقى؛ اى ابو هارون، ما تسبیح فاطمه علیهاالسلام را به فرزندان خود سفارش مى‏کنیم همچنان که آنها را به نماز توصیه مى‏کنیم. تو نیز بر آن مداومت کن. زیرا هر بنده‏اى که بر آن مواظبت و مداومت کند، عاقبتی نیکو خواهد داشت.» (17)

در جاى دیگر حضرت از عظمت تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام در مقابل نمازهاى مستحبى چنین یاد کرد: «تسبیح فاطمة علیهاالسلام فى کل یوم فى دبر کل صلاة احب الى من صلاة الف رکعة فى کل یوم؛ تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام در هر روز، به دنبال هر نماز، نزد من از هزار رکعت نماز (مستحبى) در هر روز، محبوب‌تر است.» (18)

امام هادى علیه السلام فرمود: «لنا اهل البیت عند نومنا عشر خصال: الطهارة، ... و تسبیح الله ثلاثا و ثلاثین و تحمیده ثلاثا و ثلاثین، و تکبیره اربعا و ثلاثین ...؛ ما اهل‌بیت ‏به هنگام خواب ده کار را انجام مى‏دهیم: وضو گرفتن، ... و گفتن سى و سه مرتبه «سبحان الله‏»، و سى و سه مرتبه «الحمدلله‏»، و سى و چهار مرتبه «الله اکبر» و ...» (19)

خواص و آثار فراوان دیگرى براى گوینده تسبیحات آن حضرت ذکر شده که برخى از آنها بدین قرار است:

ناکام و ناامید نشدن،(20) دور کردن شیطان (21)، برطرف نمودن سنگینى گوش(22)، نجات یافتن از شقاوت و بدبختى (23)، باعث ‏سنگینى اعمال، موجب خشنودى خداوند و رفتن به بهشت مى‏شود. (24)

اوقات و مکان‌هاى تسبیح حضرت فاطمه علیهاالسلام(25)

اوقات مختلف و مکان‌هاى زیادى براى تسبیح حضرت یاد شده که برخى عبارتند از: بعد از نمازهاى واجب و مستحبى، به هنگام خواب، پس از نمازهاى استغاثه به حضرت فاطمه علیهاالسلام و نماز زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله و نماز زیارت حضرت امیرالمؤمنین و نماز حضرت ولی عصر(عج) و قبل از زیارت حضرت معصومه علیهاالسلام در قم به گونه‏اى که سبحان‏الله قبل از الحمدلله گفته مى‏شود.

پى‏نوشت‌ها: 1- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا، علیرضا رجالى تهرانى، ص ‏9. (حدیث امام صادق علیه السلام)

2- همان ص ‏18.

3- تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، عدنان زعفرانى، ص ‏9.

4- همان، ص‏21.

5- تسبیحات حضرت زهرا، ص‏10، به نقل از علل الشرایع/366.

6- همان، ص‏14. «ما عبدالله بشى‏ء من التحمید افضل من تسبیح فاطمة علیهاالسلام. ولو کان شى‏ء افضل منه لنحله رسول الله صلی الله علیه و آله فاطمة علیهاالسلام.»

7- شرح چهل حدیث (اربعین حدیث) امام خمینى، ص‏417.

8- همان، ص‏551 .

9- همان، ص‏654.

10- همان، ص‏656.

11- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص ‏48 به نقل از معانى الاخبار.

12- شرح چهل حدیث، امام خمینى، ص ‏349.

13- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏52 به نقل از معانى الاخبار.

14- کلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمى، کتاب باقیات صالحات.

15- از هر معصوم چهل حدیث، محمد على کوشا، ص‏364.

16- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏12 به نقل از تهذیب ج‏2، ص ‏105.

17- تسبیحات حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏11.

18- همان، ص ‏15.

19و20 - همان، ص‏16.

21- همان، ص‏20.

22- همان، ص‏23.

23- همان، ص ‏28.

24- اسرار و آثار تسبیح حضرت زهرا علیهاالسلام، ص‏ 39.

25- همان، ص‏14.

منبع:

ماهنامه کوثر، شماره 8 ، اسماعیل محمدى .

به نقل از سایت تبیان